Leopard-Sign

نماد پلنگ در دفینه یابی

نماد پلنگ در دفینه یابی نشانه چیست

قبل از بررسی نماد پلنگ در دفینه یابی باید به این نکته اشاره کرد که نقــوش جانــوری از جملــه نقش هایــی اســت کــه به طــور مســلط و مكــرر در بســیاری از تمدنهـای باسـتانی از جملـه ایـران مشـاهده شـده اسـت، فیلسـوف شـهیر کاسـیرر بـر ایــن اعتقــاد اســت کــه در ســیر پرســتش بشــر ابتدایــی، شــاهد آنیــم کــه در مرحلــه ای، بشـر جانـوران را مقـدس شـمرده و میپرسـتیده اسـت ماننـد پرسـتش انـواع پدیده هـا و چیزهایـی کـه در محیـط پیرامونـش بـا آنهـا روبـرو میشـد.

برخـی آثـار باسـتانی، حامـل ارزشهـا و پیامهـای نهادینه ایسـت کـه بـر اسـاس باورهـا و اعتقـادات بشـر کهـن، در قالـب آثـار هنـری و در تـار و پـود نقشهـای آنهـا، تجسـم یافتهانـد و بـرای درک معنایـی ایـن نقـوش کهـن، نیـاز بـه شـناخت مؤلفه هـای نمادینـی اسـت کـه زمانـی، چـون زبـان کلامـی، معنایـی مشـخص در فرهنگهـای کهـن داشـتند و بـه نوعـی بازنمـودی از باورهـای اسـطورهای بودنـد. در ایـن راسـتا آیكونولوژی میکوشـد تــا مؤلفه هــای نمادیــن را کــه به صــورت مكــرر و مســلط و بــر اســاس فرهنگ هــای گوناگــون، بازنمایــی یافته انــد، بــا ارایــه ی روشــی علمــی تفســیر نمــوده، و معنــای ایــن مولفه هـا را روشـن و بـر اسـاس تحلیـل و رده بنـدی آیكونوگرافیـک آنهـا، بـه ارزش هـای نمادیــن فرهنگــی دســت یابــد.

نماد پلنگ در دفینه یابی
نماد پلنگ در دفینه یابی

درک معنای این نماد :

مؤلفه هــای نمادیــن در نظــام نمادیــن زبانــی بــه شــكل کلامـی، تصویـری و یـا رفتـاری خـود را بـاز می نماینـد و اگرچـه آیكونولـوژی پژوهشـی دربــاره ی محتــوای تصاویــر اســت، امــا اساســا درپــی ارتبــاط ایــن مؤلفه هــا در نظــام گسـترده تر نمادیـن فرهنگـی اسـت. ایـن مقالـه میکوشـد بـه یـاری روش آیكونوگرافـی بــه درک معنایــی نقــش نمادیــن پلنــگ و مــار در دســت ســاخته های ســنگ کلریتــی جیرفـت (هـزاره سـوم ق.م) بپـردازد. درایـن راسـتا، پیـش از هـر چیـز نیـاز بـه درک بافـت فرهنگـی ایـن دوران و شـیوه های بازنمـود باورهـای آن اسـت. به همیـن منظـور از طریـق آیكونوگرافــی بــه بــاور مســلط ایزدبانــوی بــزرگ در ایــن دوران و تأثیــر و تأثــر چنیــن بــاوری در نقش مایه هــای تصویــری به ویــژه نقــش پلنــگ و مــار خواهیــم پرداخــت.

در زمسـتان سـال 1379 شـماری از سـاکنان حـوزه هلیـل رود و به طـور اخـص جیرفـت، در منطقــه جنوب شــرقی ایــران واقــع در اســتان کرمــان، بــه حفریــات غیرقانونــی در گورســتانهای متعلــق به هــزاره ســوم پیــش از میــلاد (آســتانه ورود بــه شهرنشــینی و آغـاز تمـدن اسـت) پرداختـه، و آثـار باسـتانی ارزشـمندی را کـه تعـداد آن قابـل تخمیـن نیســت، بــه تــاراج بردنــد.

اثار باستانی هزاره سوم جیرفت :

در بیــن نقــوش جانــوری مختلــف در آثــار ســنگ کلریتــی جیرفــت، از جملــه: گاو، بــز ، گوســفند ، عقــاب ، کرکــس و… میتــوان بــه تصویــر زیر اشــاره نمــود. در ایــن تصویــر اسـطورهای، نقـش نمادیـن پلنـگ، در حالـی کـه مـاری در مقابـل آن تصویـر شـده، و یـا مـاری را بـه چنـگال گرفتـه اسـت، مشـاهده میشـود. تصویـر چالـش میـان پلنـگ و مـار، از جملـه نقوشـی اسـت کـه در آثـار جیرفـت، بـه کـرات مشـاهده میشـود.

نماد پلنگ در دفینه یابی
نماد پلنگ در دفینه یابی

تفسیر نشانه پلنگ در دفینه یابی :

دلیـل انتخـاب نمـاد پلنـگ و مـار و دلالـت معنایـی آنهـا پرسشـی اسـت کـه جویـای پاسـخ آن هسـتیم. در راســتای ایــن پژوهــش، مســایلی چنــد اهمیــت می یابنــد؛ در تحلیــل آیكونوگرافیــک، در پـی کنـكاش در گونه هـای تاریخـی و نمادیـن مشـابه و مرتبـط، و نیـز بـا اسـتفاده از دانــش منابــع ادبــی و مفاهیــم و مضامیــن مرتبــط، بــه ریشــه یابی، مطابقــت و رده بنــدی موضـوع مـورد بحـث پرداختـه می شـود، بـر ایـن اسـاس بنـا بـه عـدم توانایـی خوانـش کتیبه هــای به دســت آمــده از حفریــات جیرفــت و نیــز کمبــود و فقــدان منابــع ادبــی در ایــران و محــدوده ی جیرفــت در هــزاره ســوم پیــش از میــلاد، نمــاد شناســی تطبیقــی، منبـع بسـیار مهـم و اصلـی در جمـع آوری اطلاعـات اسـت، کـه علاوه بـر بررسـی نمـاد بــه ریشــه یابــی تاریخــی آن می پــردازد.

مســئله دیگــری کــه در ایــن تحقیــق اهمیــت می یابــد، دوره زمانــی شــكل گیری نقــش مــورد پژوهــش اســت کــه مصــادف اســت بــا ســپیده دم دوران مفــرغ یعنــی زمانــی کــه بــاور مســلط در فرهنــگ جوامــع، از جملــه ایــران و منطقـه مـورد پژوهـش مـا، جیرفـت، بنـا بـه تحقیقـات و شـواهد بسـیار، ایزدبانـوان بـزرگ هسـتند کـه به عنـوان کهـن الگـو مطـرح شـده، و ریشـه در دوران پارینه سـنگی جدیـد دارنـد، بدیـن سـان در پـی بررسـی نمـاد پلنـگ و مـار، در جسـتجوی یافتـن ارتبـاط میـان ایــن دو نمــاد بــا ایــزد بانــوان و ریشــه یابــی آنهــا از دوران پارینه ســنگی، نیــز هســتیم. حـال پـس از اشـاره ای بـه نمادهـای جانـوری، بـه بررسـی نمـاد پلنـگ و مـار پرداختـه و در امتـداد آن کنكاشـی در ارتباطـات مفهومـی آنهـا بـا ایزدبانـوان خواهیـم داشـت.

نماد پلنگ در دفینه یابی
نماد پلنگ در دفینه یابی

گربه ســانان در گــروه جانورانــی هســتند کــه در طــول تاریــخ هنــر، از دوران پیــش از تاریــخ، بــه شــكل ها و ترکیــب هــای گوناگــون بــر آثــار کهــن، نقــش گشــته اند. ایــن موجــودات کــه به صورت هــای پلنــگ، شــیر، ببــر و گربــه مشــاهده می شــوند، تقریبــا مفاهیمـی مشـابه داشـته و گاهـی تشـخیص نـوع آنهـا مشـكل اسـت و در ایـن ارتبـاط بعضـی محققیـن، حتـی نقشهایـی را کـه ظاهـراً پلنـگ هسـتند، مـاده شـیرانی تزییـن شـده میداننـد. بنابرایـن در ایـن نوشـتار هـر یـک از توصیفـات در ارتبـاط بـا گربه سـانان بــا مفهــوم پلنــگ یكســان دانســته میشــود.

در ادامه مقاله نماد پلنگ در دفینه یابی باید گفت که پلنـگ حیـوان رمـز آمیـزی اسـت و ایـن خصوصیـت بـا زندگـی منـزوی و تنهـای او تشــدید میشــود.او درتمدنهــای گوناگــون، مفاهیمــی چــون درنـده خویـی، بـی پروایـی، تهـور، سـرعت، دورویـی و قـدرت جنسـی به خـود اختصـاص داده اســت و بنــا بــه اینکــه خالهــای روی بــدن او به چشــم شـباهت دارنـد، بـه نگهبـان بـزرگ معـروف شـده اسـت. مــار مهمتریــن، پیچیده تریــن و احتمــالا از قدیمی تریــن نمادهــای حیوانــی اســت و از دوران پارینه سـنگی بـر آثـار کهـن نقـش بسـته اسـت.

حالـت موجـی شـكل بدنـش، مـوج آب را تداعـی میکنـد و از ایـن لحـاظ کـه پیــدا و نــا پیــدا میشــود بــا مــاه در ارتبــاط اســت، از ســویی شــماره ی حلقه هایــش بــه تعـداد شـب هایی اسـت کـه قـرص مـاه دیـده میشـود و یـا چـون کـه پوسـت می انـدازد، یعنـی نوبـه بـه نوبـه احیـا میشـود، بـی مـرگ اسـت و چـون تجدیـد حیـات میشـود، بنابـر ایـن از نیروهـا و قـوای مـاه اسـت، علاوه بـر ایـن بنـا بـه ارتبـاط بـا مـاه و ریـزش بــاران، بــا رشــد گیاهــان نیــز مرتبــط شــده و بــا دنیــای زیریــن نیــز ارتبــاط می یابــد، از ســویی بــه خاطــر داشــتن فــرم فالــوس و نمــاد بــاران و… بــا بــاروری و حاصلخیــزی نیـز مرتبـط میگـردد و بدیـن اعتبـار، مـار بخشـنده ی بـاروری، دانایـی و حتـی جاودانگـی اســت.

مــار دارای مفاهیمــی ماننــد: آب، حاصلخیـزی، بـاروری، زن، آلـت ذکـور، درخـت، مـاه، تجدیـد حیـات، عقـل، سـلامتی، قـدرت و… و از سـویی بـا مفاهیمـی چـون پلیـدی، خیانـت، خطـر، گنـاه، شـیطان، مـرگ و …پیونــد میخــورد. بدین سـان مـار، از یـک سـو به عنـوان شـیطان و بدخـواه و باعـث مـرگ و از سـویی سـودمند و حتـی تـا مـرز خدایـی، بـزرگ و والاسـت. علاوه بــر ایــن، ظهــور مــار در هــر بهــار، هــمراه بــا نوزایــی ســبزه ها و گیاهــان، موجـب ایـن تصـور شـده بودکـه مـار بـا نیروهـای محبـوس در دل زمیـن نیـز همچـون اعمــاق آب پیونــد و همبســتگی دارد و از ایــن طریــق بــاز بــر نقــش او به عنــوان عامــل بــاروری تأکیــد میشــد.

نقش مایـه ی مـار، نشـانه ای از نمـاد آب اسـت و هـر دو به وسـیله خطـوط موجـی شـكل بـه تصویـر کشـیده میشـوند، علاوه بـر ایـن، دو مـار در هـم تنیـده نیـز نشـانه ای از آب و بــاروری اســت، ایــن نقــوش در هــزاره ســوم و دوم ق.م در تمدنهایــی چــون ایــران، بین النهریــن، ترکمنســتان، روســیه، چیــن و … قابــل مشــاهده اســت.

نماد پلنگ در دفینه یابی
نماد پلنگ در دفینه یابی

بدین ســان دیــری نپاییــد کــه نمــاد مــار بــا داشــتن مفاهیــم گســترده و پیچیــده؛ هــمراه، نشــانه و محافــظ ایــزدان و ایزدبانــوان گشــت. همانگونــه کــه پیشــتر گفتــه شــد، نقش مایــه ی گربه ســانان از نمادهــای مهــم ایزدبانــوان اســت، ایزدبانــوان گاه بــه شــكل گربه ســانان، گاه به هــمراه آنــان و یــا بــا پوششــی از پوســت آنــان، تجســم یافتهانــد. در ایـران باسـتان ماننـد بسـیاری از تمدن هـای باسـتانی بـا تصاویـری از ایزدبانـو و پلنـگ مواجه ایــم و تنهــا بــه تعــدادی از آنهــا میپردازیــم، در ایــن راســتا میتــوان بــه آثــار شــوش، متعلــق بــه هــزاره ی ســوم پیــش از میــلاد اشــاره نمــود.

در ایــن راســتا از دیگــر مناطقــی کــه نقــش ایزدبانــو و گربه ســان بــر آثــار کهــن آن نقـش بسـته اسـت، میتـوان بـه لرسـتان اشـاره نمـود. در تمدنهــای باســتانی، تصاویــر فراوانــی از نقــش نمادیــن گربه ســانان به هــمراه ایزدبانـوان مشـاهده میشـوند، در منطقـه چتـل هیـوک و حاجیـلار در حـوزه ی آناتولـی، کـه بـا ایـران باسـتان ارتبـاط نزدیكـی داشـته، و قدمـت آن تـا هفـت هـزار سـال پیـش از میــلاد میرســد، شــاهد تصاویــر متعــددی از پلنــگ به صورتهــای گوناگــون هســتیم، کـه در صحنه هـای دیـواری معابـد، مشـاهده میشـوند.

در ایـران کهـن، بـاور بـه ایزدبانـوان و تجسـم آنهـا در شـكل های انتزاعـی و یـا طبیعـت گرایانــه، و در اشــكال انســانی، حیوانــی، ترکیبــی و نیــز به هــمراه حیوانــات مشــاهده میشــود.

برای مطالعه بیشتر در مورد آثار و نشانه های دفینه کلیک کنید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

مشاوره و خرید